Πώς μπορεί να γίνει αποτελεσματική η δικαιοσύνη;
ΧΡΥΣΑ ΛΙΑΓΓΟΥ
(Πηγή: Καθημερινή: 09.11.2014)

Το σύνθετο πολυπαραγοντικό και αντιπαραγωγικό πρόβλημα της καθυστέρησης στην απονομή της δικαιοσύνης που ανέδειξε η σχετική μελέτη του ΣΕΒ έχει λύση, αρκεί να υπάρχει ισχυρή πολιτική και θεσμική βούληση. Η μελέτη του ΣΕΒ υπέδειξε 90 συνολικά προτάσεις που δεν εστιάζουν μόνο στην αύξηση της αποτελεσματικότητας των δικαστηρίων αλλά και στην ενίσχυση της εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών και τη στοχευμένη βελτίωση της λειτουργίας του κράτους.

Κοινή είναι και η εκτίμηση κορυφαίων νομικών και δικαστικών παραγόντων της χώρας, που βλέπουν τη λύση του προβλήματος μέσα από μια συνδυαστική παρέμβαση στις τρεις λειτουργίες του κράτους, νομοθετικής, εκτελεστικής και δικαστικής. «Η λογική που θέλει να επιρρίπτονται ευθύνες στους δικαστές για τα δεινά της χώρας ή του επιχειρείν, παραβλέπει ότι και η κατάσταση στις άλλες δύο λειτουργίες, την εκτελεστική και τη νομοθετική είναι προβληματική» αναφέρει στο άρθρο του στην «Κ» ο κ. Παναγιώτης Πικραμμένος, τ. πρωθυπουργός και επίτιμος πρόεδρος του ΣτΕ. «Καμία λειτουργία δεν είναι απομονωμένη από τις άλλες. Η δικαστική εξουσία, όσο αποτελεσματική και αν θέλει να είναι, δεν μπορεί να το πετύχει, όταν υπάρχει κακοδιοίκηση, πολυνομία ακόμη και άρνηση συμμόρφωσης της κεντρικής διοίκησης με τις αποφάσεις των δικαστηρίων» επισημαίνει στο ίδιο άρθρο ο κ. Πικραμμένος.

«Τα Δικαστήρια ασκούν τον ρόλο τους αφού έχει προηγηθεί ένας νόμος που πολλές φορές είναι κακός και τη γνωστή σε όλους εμπειρία της δημόσιας διοίκησης. Ξεκινάμε λοιπόν με ένα σύστημα που παράγει στρεβλώσεις και έρχεται το Δικαστήριο που έχει τις δικές του στρεβλώσεις, του πετάμε ένα όγκο υποθέσεων και το πρόβλημα πολλαπλασιάζεται» αναφέρει στην «Κ» ο κ. Βασίλειος Ανδρουλάκης, πάρεδρος του ΣτΕ.

Για να γίνει πιο αποτελεσματική η λειτουργία των δικαστηρίων, τονίζει ο ίδιος, θα πρέπει να υπάρχουν πιο ξεκάθαροι ή πιο σαφείς κατά το δυνατόν νόμοι και μια καλύτερη διοίκηση αλλά και μια καλύτερη οργάνωση της δικαιοσύνης και επαρκής υλικοτεχνική υποδομή.

Επισημαίνει πάντως ως πρόβλημα και το θέμα της κουλτούρας, δίνοντας ένα ενδεικτικό παράδειγμα. «Από την άνοιξη του 2013, προβλέπεται η ηλεκτρονική κατάθεση στο ΣτΕ. Είναι ζήτημα εάν μέχρι στιγμής έχουν υποβληθεί ηλεκτρονικά 30 υποθέσεις». Ο κ. Ανδρουλάκης θέτει επίσης θέμα αναδιοργάνωσης των δικαστηρίων, επισημαίνοντας ότι σήμερα δικαστήρια που βρίσκονται σε ορεινές περιοχές έχουν πολύ μικρό αριθμό υποθέσεων και άλλα στην Αθήνα «βουλιάζουν». Ενα πρώτο βήμα σε αυτή την κατεύθυνση έγινε με την κατάργηση πριν από ένα χρόνο των μισών ειρηνοδικείων της χώρας. Η κατάργηση των μεταβατικών εδρών (πλην των νησιωτικών περιοχών») δεν ήταν εύκολη υπόθεση εξαιτίας των αντιδράσεων, έγινε όμως, επισημαίνει ο κ. Ανδρουλάκης.

Μέρος του προβλήματος, σύμφωνα με τον ίδιο είναι και ο μεγάλος αριθμός δικηγόρων που θα αναζητήσει εύλογα δικηγορική ύλη για να ζήσει. Ο περιορισμός στις προσλήψεις σε συνδυασμό με τη μείωση μισθών που οδηγεί σε αποχώρηση όσους συμπληρώσουν το όριο για σύνταξη αποτελεί ένα πρόσθετο πρόβλημα στη λειτουργία των δικαστηρίων. Ο Ελληνας δικαστής δεν υποστηρίζεται από διοικητικούς υπαλλήλους, με αποτέλεσμα να διεκπεραιώνει και άσχετες με το αμιγώς αντικείμενο της δουλειάς του, όταν διεθνώς σε ένα δικαστή αντιστοιχούν από 2 έως 3 διοικητικοί υπάλληλοι, αναφέρει ο κ. Ανδρουλάκης. Διέξοδο στο πρόβλημα, σύμφωνα με τον ίδιο θα δώσει και η αύξηση του κόστους προσφυγής στον δεύτερο και τρίτο βαθμό δικαιοσύνης. Τάσσεται υπέρ του θεσμού της επίλυσης εξωδικαστικών διαφορών, θέτοντας όμως ερωτηματικό ως προς το σε ποιο βαθμό μπορούν να χρησιμοποιηθούν αυτές οι διαδικασίες. Ο κ. Ανδρουλάκης βλέπει πάντως να γίνονται αλλαγές στην κατεύθυνση του εξορθολογισμού αλλά «σπρώχνοντας». «Υπάρχει μια τάση βελτίωσης. Αν δούμε τα νούμερα στη διοικητική δικαιοσύνη, οι καθυστερήσεις από 2.000 ημέρες τα προηγούμενα χρόνια έφτασαν στις 1.500 και αυτό είναι κάτι» σημειώνει ο κ. Ανδρουλάκης.

Παρατηρητήριο «επιχειρείν»

Στο πλαίσιο του θεσμικού του ρόλου στην προώθηση πολιτικών για την κοινωνική πρόοδο και συνοχή, την οικονομική ανάπτυξη της χώρας και την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων ο ΣΕΒ δημιούργησε το 2012 το Παρατηρητήριο Επιχειρηματικού Περιβάλλοντος. Λειτουργεί ως ένας μόνιμος μηχανισμός αξιολόγησης της φιλικότητας του ελληνικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος, των ρυθμίσεων που το διαμορφώνουν και της αποτελεσματικότητας της λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης. Κύριος πυλώνας της λειτουργίας του Παρατηρητηρίου είναι η συστηματική διαβούλευση με τη δημόσια διοίκηση, την επιστημονική και την επιχειρηματική κοινότητα. Το Παρατηρητήριο έχει συγκροτήσει Δίκτυο Επιχειρηματικών Φορέων, στο οποίο συμμετέχουν περίπου 40 κλαδικοί και περιφερειακοί σύνδεσμοι εκπροσώπησης της επιχειρηματικότητας και περισσότερες από 200 επιχειρήσεις. Οι κύριες δράσεις του Παρατηρητηρίου είναι: Ετήσια Εκθεση για την κατάσταση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος στην Ελλάδα - Μελέτες εμποδίων σε περιοχές που επηρεάζουν σημαντικά την επιχειρηματικότητα - Πανελλαδικό βαρόμετρο ποιότητας παρεχομένων δημόσιων υπηρεσιών στις επιχειρήσεις.

23 προτάσεις για την επιτάχυνση των διαδικασιών

Η μελέτη που εκπόνησε το Παρατηρητήριο Επιχειρηματικού Περιβάλλοντος του ΣΕΒ, για την επιτάχυνση του συστήματος απονομής διοικητικής δικαιοσύνης και επίλυσης διοικητικών διαφορών, δεν εστιάζει μόνο στην αύξηση της αποτελεσματικότητας των δικαστηρίων. Διατυπώνει ισόρροπες προτάσεις και για την ενίσχυση της εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών, καθώς και για τη στοχευμένη βελτίωση της λειτουργίας του κράτους.

Εξωδικαστική επίλυση

Ειδικότερα, για την ενίσχυση της εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών προτείνονται:

1. Σύσταση και ενεργοποίηση επιτροπών επίλυσης διαφορών, οι οποίες θα είναι ανεξάρτητες από τις εμπλεκόμενες στην εκάστοτε διαφορά υπηρεσίες.

2. Στελέχωση των επιτροπών επίλυσης με επαρκές και εξειδικευμένο προσωπικό και με δυνατότητα συμμετοχής εξειδικευμένων συνεργατών.

3. Αξιοποίηση εναλλακτικών μορφών επίλυσης και για τις διοικητικές διαφορές.

Για την καλύτερη λειτουργία του κράτους με στόχο τη μείωση των δημιουργούμενων διαφορών μεταξύ διοίκησης και διοικούμενων, οι προτάσεις κινούνται προς δύο κατευθύνσεις: α) τη βελτίωση του θεσμικού πλαισίου, ώστε να μειωθούν οι διαφορές που οφείλονται σε ασαφή ή ατελή νομοθέτηση, και β) την εξισορρόπηση της δικαστικής και της εκτελεστικής εξουσίας. Ειδικότερα:

4. Εφαρμογή των δικαστικών αποφάσεων και ίση μεταχείριση διαδίκων (και του Δημοσίου) σε ό,τι αφορά την καταβολή των δικαστικών εξόδων.

5. Εναρμόνιση της νομοθεσίας με τις αποφάσεις των ανωτάτων δικαστηρίων και συνετή χρήση ένδικων μέσων από τη διοίκηση.

6. Υλοποίηση ολοκληρωμένου προγράμματος κωδικοποίησης και απλοποίησης, με προτεραιότητα σε βασικούς κώδικες με επίπτωση στην επιχειρηματικότητα.

7. Σύσταση ανεξάρτητου μηχανισμού αξιολόγησης επιπτώσεων της νομοθεσίας (τόσο ex ante όσο και ex post).

Μείωση όγκου υποθέσεων

Τέλος, για την αύξηση της ταχύτητας εκδίκασης, προτείνονται μέτρα για τη μείωση του όγκου των υποθέσεων που εκκρεμούν για χρόνια καθώς και για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των δικαστηρίων:

8. Ομαδοποίηση και εκκαθάριση ομοειδών υποθέσεων, από ειδική ομάδα που θα συσταθεί για τον σκοπό αυτό.

9. Ενδυνάμωση των δικαστηρίων με καλύτερη διαχείριση και ενίσχυση των πόρων.

10. Εισαγωγή του θεσμού του «διοικητικού διευθυντή» με ευρείες διαχειριστικές αρμοδιότητες.

11. Εφαρμογή ευέλικτου συστήματος διαχείρισης υποθέσεων (case flow management).

12. Αξιολόγηση αποδοτικότητας των δικαστηρίων.

Για τις φορολογικές διαφορές προτείνονται δράσεις όπως:

13. Βελτίωση της αποτελεσματικότητας της Διεύθυνσης Επίλυσης Διαφορών, μέσω της στελέχωσής της και της τεχνικής κατάρτισης των ελεγκτών.

14. Βελτίωση διαδικασίας για ελαχιστοποίηση των περιπτώσεων σιωπηρής απόρριψης.

15. Απλοποίηση και -κυρίως- σταθεροποίηση του θεσμικού πλαισίου και της φορολογικής διαδικασίας.

16. Δημιουργία ανεξάρτητου οργάνου αυθεντικής ερμηνείας φορολογικών διατάξεων με δέσμευση της φορολογικής αρχής και συμμετοχή επίλεκτων υπηρεσιακών στελεχών, προκειμένου να προλαμβάνονται οι διαφορές και να μειωθούν οι υποθέσεις προς τα δικαστήρια.

• Στο πεδίο των συμβάσεων και έργων οι προτάσεις της μελέτης εστιάζουν σε:

17. Απλοποίηση της διαγωνιστικής διαδικασίας, που θα έχει άμεσο αποτέλεσμα τη μείωση της δημιουργίας διαφορών.

18. Αναβάθμιση τεχνογνωσίας και εμπειρίας στελεχών αναθετουσών αρχών και παροχή κινήτρων για την αποτελεσματική ολοκλήρωση της διαγωνιστικής διαδικασίας, καθώς και της σύναψης της σύμβασης.

19. Βελτίωση θεσμικού πλαισίου, με την έκδοση των απαιτούμενων κανονιστικών πράξεων του νέου νόμου για τις δημόσιες συμβάσεις (Ν. 4281/2014) και την αποτελεσματική ενσωμάτωση των ευρωπαϊκών οδηγιών στο εθνικό πλαίσιο.

Διαδικασίες πτώχευσης

Τέλος, για την επιτάχυνση των διαδικασιών πτώχευσης και εξυγίανσης προτείνονται:

20. Ενίσχυση της εξειδίκευσης δικαστηρίων και δικαστών και υποστήριξή τους από μόνιμα επιτελεία.

21. Εισαγωγή του θεσμού του «επαγγελματία εκκαθαριστή» (insolvency practitioner), με καθορισμένες ελάχιστες απαιτήσεις και πιστοποίηση της τεχνικής επάρκειάς τους.

22. Ανασχεδιασμός και απλοποίηση διαδικασιών, με εκ νέου αποτύπωση των στόχων τους, εξέταση ένδικων βοηθημάτων και μέσων για εξισορρόπηση της προστασίας δικαιωμάτων αφενός και της αποτελεσματικότητας των διαδικασιών αφετέρου.

23. Ενίσχυση της διαδικασίας pre pack -με την οποία υποβάλλεται στο δικαστήριο μια ήδη έτοιμη συμφωνία προς επικύρωση- σε σχέση με την τυπική διαδικασία εξυγίανσης, η οποία συχνά καταστρατηγείται από τον αιτούντα.

«Οι δικηγόροι να γίνουν μέρος της λύσης και όχι του προβλήματος»

Συστράτευση σε έναν εθνικό στόχο μεταρρύθμισης της Δικαιοσύνης προτείνει ο πρόεδρος του ΣΕΒ, Θεόδωρος Φέσσας, με πρώτο άμεσα υλοποιήσιμο μέτρο τη συνεργασία δικαστών και δικηγόρων ώστε να μειωθεί δραστικά ο όγκος των 400.000 εκκρεμών υποθέσεων. «Οι δικηγόροι μπορεί και πρέπει να είναι μέρος της λύσης και όχι του προβλήματος της υπερβολικής δικαστικής ύλης, που είναι μια από τις βασικές αιτίες καθυστέρησης στην απονομή της δικαιοσύνης», τόνισε ο κ. Φέσσας κατά την παρουσίαση της μελέτης του ΣΕΒ, περιγράφοντας ένα πολυπαραγοντικό πρόβλημα. Οι καθυστερήσεις στην απονομή της δικαιοσύνης δεν οφείλονται μόνο στον τρόπο λειτουργίας της για τις επιχειρήσεις, όμως η ταχύτητα επίλυσης των διοικητικών διαφορών και όλων των διαδικασιών στις οποίες εμπλέκονται τα δικαστήρια (όπως η φορολογία, οι συμβάσεις, οι απαλλοτριώσεις, οι πτωχεύσεις κ.λπ.) σχετίζεται άμεσα με την επιβίωσή τους.

«Οι καθυστερήσεις παρεμποδίζουν την εύρυθμη λειτουργία των επιχειρήσεων. Τις επιβαρύνουν με δυσανάλογο διοικητικό κόστος και κόστος κεφαλαίου. Καθυστερούν ή ματαιώνουν επιχειρηματικές πρωτοβουλίες. Αποθαρρύνουν την προσέλκυση επενδύσεων», τονίζει ο πρόεδρος του ΣΕΒ. Ο κ. Φέσσας κωδικοποιεί τις 90 συνολικά προτάσεις της μελέτης του ΣΕΒ για την επίλυση του προβλήματος σε 4 άξονες.

1. Για την αποσυμφόρηση του όγκου των υποθέσεων στα διοικητικά δικαστήρια, προτείνεται η συγκρότηση ομάδας δικαστών με τη συνδρομή νομικών βοηθών για την ενιαία εκκαθάριση εκκρεμών υποθέσεων με ίδιο αντικείμενο. Η παροχή κινήτρων και κατάρτισης στους δικαστές, ώστε να χρησιμοποιούν υποδείγματα και νέες τεχνολογίες, θα κάνει το έργο τους πιο αποτελεσματικό και γρήγορο.

2. Για τις διαφορές που αφορούν δημόσιες συμβάσεις προτείνεται η εισαγωγή εργαλείων πληροφορικής, η λειτουργία εθνικού μητρώου προμηθευτών για τους δημόσιους διαγωνισμούς και η δημιουργία βάσης δικαιολογητικών για τους φορείς που συμμετέχουν σε δημόσιους διαγωνισμούς και δυνατότητα αναθεώρησης κάθε φορά που υπάρχουν αλλαγές.

3. Για τις φορολογικές διαφορές, είναι σημαντική η προτεραιότητα εξέτασης ενδικοφανών προσφυγών ανάλογα με το αντικείμενό τους (π.χ. εξέταση, κατά προτεραιότητα, προσφυγών που έχουν ως αντικείμενο την επιστροφή αχρεωστήτως καταβληθέντων φόρων και κυρίως ΦΠΑ).

4. Για τις διαδικασίες πτώχευσης, προτείνεται η εισαγωγή του θεσμού του «επαγγελματία εκκαθαριστή» προσαρμοσμένου στο ελληνικό δίκαιο και στην ελληνική πραγματικότητα. Χρειάζεται συνολικός ανασχεδιασμός της πτωχευτικής διαδικασίας έτσι ώστε να επιτυγχάνεται ο στόχος της πτώχευσης για ταχεία ικανοποίηση των πιστωτών αλλά και ταυτόχρονα της γρήγορης αποκατάστασης του επιχειρηματία με την παροχή «δεύτερης ευκαιρίας».