Η διαμεσολάβηση

Πρόκειται για μια πάνω σε εθελοντική βάση παρέμβαση ενός αμοιβαία αποδεκτού τρίτου σε μια διαμάχη, όπου δια μέσου μιας διαπραγματευτικής διαδικασίας επιδιώκεται γεφύρωση των διαφορών και εξεύρεση μιας αμοιβαία αποδεκτής συμφωνίας.

Αυτό βέβαια προϋποθέτει απόφαση και των δύο πλευρών να προχωρήσουν σε ειρηνική επίλυση των διαφορών τους και να αποφύγουν τη δικαστική διαδικασία. Συχνά έχουν δοκιμαστεί και άλλες προσεγγίσεις και έχουν αποτύχει.

Η προσπάθεια μπορεί να τελεσφορήσει ακόμη και από την πρώτη συνάντηση, συχνά όμως απαιτούνται περισσότερες. Εκείνο όμως που είναι βέβαιο είναι ότι πρόκειται για μια φθηνή, σύντομη και αποτελεσματική συνήθως διαδικασία.

Είναι χρήσιμη...

• όταν τα συναισθήματα είναι έντονα με συγκρουσιακό βαθμό μέτριας έντασης. Μπορεί να προηγηθεί προσπάθεια εξεύρεσης κινήτρων για τους ενδιαφερομένους.
• όταν οι ενδιαφερόμενοι γνωρίζονται μεταξύ τους και θεωρείται αναγκαίο να εξευρεθεί λύση.
• όταν ο ένας δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει τον άλλο μόνος του. Αν αυτός δεν έχει την ικανότητα της διαπραγμάτευσης μπορεί να οριστεί αντιπρόσωπος του.
• όταν σε έναν οργανισμό ή στον εργασιακό χώρο υπάρχει πίεση στα μέρη για συμβιβασμό.
• όταν υπάρχει καταληκτική ημερομηνία επίλυσης της σύγκρουσης οπότε η διαμεσολάβηση είναι επί πλέον και ο πιο σύντομος δρόμος.
• όταν τα μέρη έχουν δοκιμάσει άλλες μεθόδους επίλυσης της κρίσης και έχουν αποτύχει.
• όταν υπάρχει σχετική ισορροπία ισχύος μεταξύ των μερών. Αν όχι πρέπει πρώτα να αποκατασταθεί ισοδυναμία.
• όταν επηρεάζονται από τη διαμάχη πολλά άτομα, οπότε μια επίσημη συμφωνημένη λύση έχει περισσότερες πιθανότητες βιωσιμότητας.
• όταν ο τύπος της διαφοράς δεν είναι ξεκάθαρος από νομικής πλευράς ή δεν υπάρχουν σαφή κριτήρια. Πχ ήπιες αντικοινωνικές συμπεριφορές, διαφορές στην προσωπικότητα ή τον τρόπο ζωής.
• όταν απαιτείται απόλυτη εχεμύθεια κάτι που μπορεί να μην είναι εγγυημένο στις δικαστικές διαδικασίες.

Εφαρμογές και προσεγγίσεις της διαμεσολάβησης...

Τα οφέλη

• Το συναισθηματικό κόστος είναι μικρό και το κέρδος μεγάλο. Πρόκειται για αμοιβαία νίκη.
• Αποφεύγονται οι εχθρότητες της δικαστικής διαδικασίας.
• Είναι σύντομη διαδικασία. Πολλές φορές μια ή δύο συναντήσεις.
• Είναι χαμηλού οικονομικού κόστους, ιδιαίτερα σε σύγκριση με τις δικαστικές διαδικασίες.
• Λαμβάνει χώραν μέσα σε ένα συναινετικό κλίμα υπό συνθήκες ασφάλειας και εχεμύθειας.
• Η αμεροληψία του τρίτου μέρους είναι δεδομένη.
• Γιατί αποτελεί μοντέλο για μελλοντική χρήση.
• Γιατί μπορεί να οδηγήσει στην ανεκτικότητα και τη συγχώρεση.
• Γιατί έχει απεριόριστες εφαρμογές.
• Με δεδομένο το ότι πάντα υπάρχουν συγκρούσεις, η διαμεσολάβηση είναι μια ελπίδα.

Εφαρμογές

• Δημόσιες διαμάχες όπου διακυβεύονται συμφέροντα.
• Σε οργανισμούς ή επιχειρήσεις όπου υπάρχουν διαφορές μεταξύ διεύθυνσης και εργαζομένων.
• Σε διαφορές μεταξύ οργανισμών ή και κυβερνητικών τμημάτων.
• Όπου υπάρχουν παράπονα με το δημόσιο.
• Σε εθνικές ή διεθνείς διαμάχες ή και παρεμβάσεις σε πολέμους.
• Σε διαμάχες μέσα σε οικογένειες, όπως περιπτώσεις διαζυγίου, κηδεμονίας παιδιών, κληρονομιών κλπ.
• Σε διαμάχες σε σχολεία μεταξύ σπουδαστών, σχολείου με γονείς και άλλες παραλλαγές διαφορών.
• Σε εμπορικές διαφορές όπως μεταξύ εμπόρων ή εμπόρων με πελάτες και άλλες παραλλαγές.
• Σε περιπτώσεις θυτών με θύματα όπου η επούλωση μπορεί να βοηθήσει όλους.
• Σε διαπραγμάτευση συμβολαίων όπου ο διαμεσολαβητής βοηθά στο χειρισμό των διαδικασιών.
• Στον καθορισμό προβλημάτων όπου ξεκαθαρίζεται ποια εμπίπτουν σε μια διαμάχη και ποια όχι. Μετά τον καθορισμό, το θέμα μπορεί να παραπεμφθεί σε άλλες διαδικασίες. Παράδειγμα οι περιβαλλοντικές διαφορές.
• Σε διαμόρφωση πολιτικής με εμπλεκόμενους το κράτος και το κοινό και τις οργανώσεις του, ακόμη και στην πρόληψη συγκρούσεων όπου αυτό αρχίζει να διαφαίνεται.

Προσεγγίσεις

Υπάρχουν διάφορες προσεγγίσεις που κυρίως βασίζονται στις αντίστοιχες θεραπευτικές. Ιδού μερικές:

• Η προσέγγιση 'επίλυση προβλημάτων'

Πρόκειται για μια διαδικασία όπου ένα τρίτο βοηθά δια μέσου μιας συγκεκριμένης διαδικασίας να βρεθεί αμοιβαία αποδεκτή λύση που θα προκύψει από τη διαπραγμάτευση των εμπλεκομένων (αμοιβαία νίκη). Η εστίαση είναι στο πρόβλημα και λύση θεωρείται αυτή που οδηγεί στη επίλυση του. Οι άλλες πτυχές της διαφοράς βασικά δεν ενδιαφέρουν αν και υπάρχουν διάφορες παραλλαγές αυτής της προσέγγισης όπου και τα συναισθήματα λαμβάνονται υπ'όψιν.

• Η μεταμορφωτική διαμεσολάβηση

Πρόκειται για μετεξέλιξη της προηγουμένης. Στόχος είναι η μεταμόρφωση της σχέσης σε κάτι διαφορετικό. Αυτό αναμένεται να σημαίνει αύξηση της δύναμης του εγώ, αναγνώριση της θέσης του άλλου και προώθηση της ικανότητας συσχέτισης με τους άλλους. Δεν είναι αυτοσκοπός η λύση του 'προβλήματος'.

• Η ανθρωπιστική διαμεσολάβηση

Πηγάζει από το αντίστοιχο θεραπευτικό μοντέλο του Carl Rogers και συνιστά μια ειδική εφαρμογή του μεταμορφωτικού μοντέλου. Θεωρείται κατάλληλη για διαφορές σε οικογένειες, στην κοινότητα, στον τόπο εργασίας ή σε περιπτώσεις θύματος-θύτη. Κινητοποιείται ο ανθρωπισμός που μοιράζονται όλοι οι άνθρωποι που θα οδηγήσει τον καθένα να νιώσει αυτό που ο άλλος αισθάνεται (ενσυναισθησία). Τα μέρη οδηγούνται στην επούλωση των τραυμάτων και στην προσωπική τους ανάπτυξη, την 'αυτοπραγμάτωση'.

• Η αφηγηματική διαμεσολάβηση

Αυτή πηγάζει από την αντίστοιχη μετανεωτεριστική θεραπευτική των White και Epston. Oι «βεβαιότητες» που αποτελούν μέρος των ιστοριών που παρουσιάζει το κάθε μέρος υφίστανται αποδόμηση, ας πούμε υπόσκαψη, υπό την έννοια ότι αυτές είναι που τροφοδοτούν και δικαιολογούν τη σύγκρουση. Η προσπάθεια συνίσταται στο να δουν ο καθένας τόσο στο δικό του σενάριο της διαμάχης όσον και του άλλου, τα θετικά που υπάρχουν και που αναδεικνύονται δια μέσου κατάλληλων ερωτήσεων. Στόχος είναι η συνκατασκευή μιας υπαλλακτικής αφήγησης που να περιλαμβάνει όλους τους εμπλεκόμενους. Επί πλέον το πρόβλημα 'εξωτερικοποιείται' με το να του δοθεί ένα όνομα, η 'οδύσσεια' τους ας πούμε, στη συνέχεια να επισημανθεί το τι τους έκανε αλλά και το τι μπορούν να κάνουν αυτοί στο πρόβλημα. Τελικός στόχος είναι η συνκατασκευή μιας υπαλλακτικής αφήγησης από όλους τους εμπλεκόμενους, με προσανατολισμό προς το μέλλον.

Η διαμεσολάβηση

Πρόκειται για μια πάνω σε εθελοντική βάση παρέμβαση ενός αμοιβαία αποδεκτού τρίτου σε μια διαμάχη, όπου δια μέσου μιας διαπραγματευτικής διαδικασίας επιδιώκεται γεφύρωση των διαφορών και εξεύρεση μιας αμοιβαία αποδεκτής συμφωνίας.

Αυτό βέβαια προϋποθέτει απόφαση και των δύο πλευρών να προχωρήσουν σε ειρηνική επίλυση των διαφορών τους και να αποφύγουν τη δικαστική διαδικασία. Συχνά έχουν δοκιμαστεί και άλλες προσεγγίσεις και έχουν αποτύχει.

Η προσπάθεια μπορεί να τελεσφορήσει ακόμη και από την πρώτη συνάντηση, συχνά όμως απαιτούνται περισσότερες. Εκείνο όμως που είναι βέβαιο είναι ότι πρόκειται για μια φθηνή, σύντομη και αποτελεσματική συνήθως διαδικασία.

Είναι χρήσιμη...

• όταν τα συναισθήματα είναι έντονα με συγκρουσιακό βαθμό μέτριας έντασης. Μπορεί να προηγηθεί προσπάθεια εξεύρεσης κινήτρων για τους ενδιαφερομένους.
• όταν οι ενδιαφερόμενοι γνωρίζονται μεταξύ τους και θεωρείται αναγκαίο να εξευρεθεί λύση.
• όταν ο ένας δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει τον άλλο μόνος του. Αν αυτός δεν έχει την ικανότητα της διαπραγμάτευσης μπορεί να οριστεί αντιπρόσωπος του.
• όταν σε έναν οργανισμό ή στον εργασιακό χώρο υπάρχει πίεση στα μέρη για συμβιβασμό.
• όταν υπάρχει καταληκτική ημερομηνία επίλυσης της σύγκρουσης οπότε η διαμεσολάβηση είναι επί πλέον και ο πιο σύντομος δρόμος.
• όταν τα μέρη έχουν δοκιμάσει άλλες μεθόδους επίλυσης της κρίσης και έχουν αποτύχει.
• όταν υπάρχει σχετική ισορροπία ισχύος μεταξύ των μερών. Αν όχι πρέπει πρώτα να αποκατασταθεί ισοδυναμία.
• όταν επηρεάζονται από τη διαμάχη πολλά άτομα, οπότε μια επίσημη συμφωνημένη λύση έχει περισσότερες πιθανότητες βιωσιμότητας.
• όταν ο τύπος της διαφοράς δεν είναι ξεκάθαρος από νομικής πλευράς ή δεν υπάρχουν σαφή κριτήρια. Πχ ήπιες αντικοινωνικές συμπεριφορές, διαφορές στην προσωπικότητα ή τον τρόπο ζωής.
• όταν απαιτείται απόλυτη εχεμύθεια κάτι που μπορεί να μην είναι εγγυημένο στις δικαστικές διαδικασίες.